Fimm tilmæli til at betra um sálarligu heilsuna millum ung

Í sambandi við altjóða sálarheilsudagin í dag, 10. oktober, gevur Heilsustýrið nýggja frágreiðing út um sálarligu heilsuna hjá føroyskum ungdómi. Frágreiðingin leggur fram úrslit um viðurskifti, ið hava ávirkan á sálarligu heilsuna hjá ungum og inniheldur nøkur tilmæli til at betra um sálarligu heilsuna millum føroysk ung.

Í farnu viku almannakunngjørdi Heilsustýrið nýggj úrslit úr fólkaheilsukanningini “Hvussu hevur tú tað?” frá 2023, ið m.a. vı́stu, at viðvı́kjandi strongd sæst eitt týðiligt samband millum aldur og strongdarstig. Tey ungu ı́ aldursbólkinum 18-24 ár, og serliga kvinnurnar, liggja væl oman fyri restina av føroyingum.

Úrslitini samsvarandi kanningini frá 2019 vı́stu eisini, at tað serliga vóru ung, sum ı́ størstan mun kendu seg strongd, tung ı́ huga, ólukkulig og kendu einsemi samanborið við eldru aldursbólkarnar. Við kvantitativu úrslitunum var tørvur á at fáa betri innlit ı́, hvørji viðurskifti ávirka sálarligu heilsuna hjá føroyskum ungum. Tı́ varð ein kvalitativ kanning gjørd við samrøðubólkum við 28 ung millum 18 og 34 ár, sum tók støði ı́ sjónarmiðunum hjá føroyskum ungdómi. Úrslitini frá hesi kanning eru tøk ı́ eini frágreiðing hjá Heilsustýrinum her.

Ov nógvir valmøguleikar, høgar væntanir og avmarkingar í einum lítlum samfelag

Í kvalitativu kanningini vı́stu seg trý høvuðsevni, ið vóru knýtt at sjónarmiðunum hjá ungum um, hvørji viðurskifti ávirka sálarligu heilsuna hjá føroyskum ungum. Høvuðsevnini vóru: ov nógvir valmøguleikar, høgar væntanir og avmarkingar ı́ einum lı́tlum samfelag.

Í øllum samrøðum við tey ungu varð greitt, at tey uppliva ómetaliga nógvar valmøguleikar.

Hóast tey ungu virðismeta valmøguleikarnar, hava teir eina neiliga ávirkan á sálarligu heilsuna hjá teimum, tı́ teir skapa eitt trýst, ið er bæði knýtt at mongdini av valmøguleikum, at velja rætt og velja rætt røttu løtuna. Trýstið skapar eina kenslu av at skula skunda sær gjøgnum lı́við, og at neyðugt er at taka stórar og rættar avgerðir beinanvegin. Vandi er fyri at velja skeivt og sostatt miseydnast, tá tú tekur eina avgerð.

Tætt knýtt at mongu valmøguleikunum eru høgar væntanir, ið er næsta høvuðsevni, ið ávirkar sálarligu heilsuna hjá føroyskum ungdó mi. Væntanirnar eru ofta høgar og koma frá bæði samfelagnum, familjum, javnaldrum, sosialum miðlum og teimum ungu sjálvum og ofta frá fleiri samstundis. Væntanirnar kunnu ofta vera ó gjørligar at liva upp til, og sosialir miðlar eru ein týðandi kelda til høgar væntanir – serliga millum ungu kvinnurnar ı́ høvuðsstaðarøkinum og tey, sum eru lesandi uttanlands.

Føroyar eru eitt lı́tið samfelag, og tað hevur nakrar avmarkingar við sær, ið ávirkar tey ungu, sum búgva ı́ útjaðaranum av landinum, og er hetta triðja høvuðsevni ı́ frágreiðinini. Tey ungu uppliva, at teirra útbúgvingarval er bundið at, um tey ætla at flyta heim aftur til heimstaðin eftir loknan lestur, tı́ starvsmøguleikarnir eru avmarkaðir ı́ heimstaðnum. Skeiv avgerð um útbúgvingarval kann avmarka møguleikan fyri at flyta heim aftur til heimstaðin. Harumframt eru møguleikarnir fyri sosialum- og frı́tı́ðarvirksemi avmarkaðir ı́ smærru økjunum kring landið. Vantandi frı́tı́ðarvirksemi ı́ heimstaðnum, ið fevnir um annað enn tað vanliga sum t.d. fótbólt og samkomulı́v, er knýtt at einsemi. Tørvur er á fleiri møguleikum fyri at møta øðrum og vera partur av einum felagsskapi ı́ smærru økjunum kring landið.

Fimm tilmæli til at betra um sálarligu heilsuna millum ung

Tey ungu �ingu eisini møguleika fyri at geva sı́tt ı́kast til, hvat tey meta kann gerast fyri at betra um sálarligu heilsuna hjá føroyskum ungum. Hetta førdi til nøkur tilmæli hjá luttakarunum, ið eru skipað ı́ fimm høvuðsevni og sum kunnu vera týdningarmikil at hava við, tá miðvı́s átøk skulu setast ı́ verk. Summi tilmæli eru knýtt at ymiskum bólkum, sum t.d. ungum ı́ útjaðaranum av landinum, ungum við børnum og familju, ungum uttan børn og familju og at lestrarlı́vinum hjá ungum. Onnur tilmæli snú gva seg meira um yvirskipað tilmæli.

Nøkur tilmæli venda sær til myndugleikar, kommunur, skipanir ı́ Føroyum, og onnur venda sær til tey ungu sjálvi og foreldur. Sum heild verður mett, at øll kunnu gera okkurt fyri at betra um sálarligu heilsustøðuna millum føroysk ung. Tilmælini hjá teimum ungu eru skipað ı́ fimm høvuðsevni við fleiri tilmælum undir hvørjum evni, ið eru at sı́ggja ı́ frágreiðingini.

Høvuðstilmælini eru:

1. Skapa fleiri møguleikar fyri sosialum virksemi ı́ útjaðaranum
2. Leggja minni dent á próvtøl ı́ skúlaskipanini og samfelagnum sum heild
3. Avmarka atgongdina til sosialar miðlar og skı́ggjar
4. Gera tað liviligari fyri ung ı́ Føroyum
5. Skapa opinleika um sálarliga heilsu og skapa atgongd til hjálp 
   

Tíðindaskriv frá Heilsustýrinum