Smakkfull myndabók við meistarans mati

Ja, hvat er hetta fyri ein bók? Perman er grøn vil gulláskrift, har stendur bara Koks. Á rygginum stendur “Føroyasmakkur”, so tað er helst heitið.

Tað var ein sjáldsom bók, sum var løgd fram í matstovunum Roks og Ræst  heima í Havn mánakvøldið. Hetta er onnur sokallað myndprýdd ‘coffe-table’-bók, sum matstovan Koks gevur út.

Koks er sum kunnugt heimleys í Føroyum, og er tí flutt yvir til Ilimanaq við munnan av Ísfjørðinum í Diskovíkini. Tey eru nærum klár at lata upp. 12. juni verður borðreitt fyri teim fyrstu gestunum. Men longu 8. september verður latið aftur aftur.

Men ikki riggað av, tí Koks hevur eisini bústað í Ilimanaq í 2023. Tá fer tað at vísa seg, um Koks kanska fær fastan bústað í Grønlandi – í hvussu so er er lítið, sum røkist fyri, at loyvisgevandimyndugleikarnir í Føroyum hava skund við at finna heimskendu matstovuni møguleika at byggja í Føroyum.

Maturin, oyggjarnar, fólkið

Men Koks hevur tvær smærri systrar heima í Havn, Roks og Ræst, har starvsfólkini, sum ikki fara við yvir um hav, sleppa at garta fyri matelskarum, sum eru í Føroyum.

Og tað var her, at Johannes Jensen bað vælkomin í gjárkvøldið fyri at kunngera, at nú hevur Koks latið prenta sína næstu ‘coffee-table’ bók.

Hin fyrra stóra myndabókin kom út fyri 10 árum síðani. Størsti munurin millum ta bókina og hesa nýggju er, at nú eru uppskriftir við.

Myndamaðurin er hin sami, nevniliga yndisfotografurin hjá Koks, danin Claes Bech-Poulsen, sum hevur gjørt eitt ovurstórt arbeiði við myndunum. Tí tað er ikki einans maturin, ið verður avmyndaðurin, men í stóran mun eisini náttúran, landið, oyggjarnar og fólkið.

Tim Ecott (Mynd: Harald Bjørgvin)

Poetisk lýsing av oyggjunum

Høvundurin er hesaferð ein nýggjur. Heitt varð á bretan Tim Ecott at skriva tekstirnar.

- Vit ynsktu okkum, at bókin hesaferð skuldi vera eitt sindur meira poetiskt skrivað, og har haldi eg, at vit hava gjørt eitt gott val – eisini við at fáa Jonhard Mikkelsen at týða til føroyskt, segði Johannes Jensen, stjóri á Gist og Vist, tá hann greiddi frá bókini.

Hesin Tim Ecott er ein “vinur av húsinum”. Er komin til Føroya regluliga í nógv ár, og hevur veruliga kastað sín alsk til okkara oyggjar – nakað, sum hann prógvaði við bókini “The Land of Maybe – a Faroe Islands Year”.

Tim, sum er fyrrverandi starvsfólk hjá BBC og hevur verið víða um heimin at senda reportagur heim til heimsins størsta miðlasamtak, dugir hetta við at greiða frá Føroyum og serligu føroysku viðurskiftunum við eygunum hjá einum útlendingi í einum løttum, men tó hábærsligum tónalagi.

Jonhard Mikkelsen, bókaútgevari og týðari 

18 oygjar – 18 rávørur

Bókin er uppbygd í 18 kapittlar, har hvør kapittul ber navnið á einari av føroysku oyggjunum. Harvið verður hvør oyggin lýst í poetiskum teksti, sum verður knýttur at matinum hjá Poul Andriasi Ziska.

Fyri hvørja oyggj er vald ein rávøra, sum verður knýtt at hesi oynni, og uppskriftirnar burtur hesi rávøru eru samlaðar.

Rávørurnar eru hesar (hjálparfólk, ið eru avmyndað, portretterað, í bókini, nevnd í klombrum) Mykines: Súla (Esbern í Eyðanstovu) – Skúvoy: Rabarba og urtir – Hestur: Síl – Stóra Dímun: Skerpikjøt, ræstkjøt, ræstur fiskur og garnatálg (Jógvan Jón Petersen) – Lítla Dímun: Krabbi, igulker og skeljadjór – Nólsoy: Havhestur – Koltur: Lamb (Bjørn Patursson) – Suðuroy: Tari (Agnes Mols Mortensen) – Eysturoy: Uppsjóvarfiskur og saltfiskur – Svínoy: Jomfrúhummari og trælrassur – Fugloy: Lundi – Sandoy: Vøkstur úr veltuni – Vágar: Neyt (Dávur Joensen) – Streymoy: Grind – Kalsoy: Ostur – Viðoy: Egg – Borðoy: Botnfiskur – Kunoy: Hara

Ongar neyðloysnir – Koks so líkt

Nú skrivaði eg, at talan er um eina kókibók, men tað er ikki ein vanlig kókibók. Í bókini verður sagt, at hon er ætlað kokkum og fólki við serligum áhuga fyri matgerð.

Í bókini er uppskrift til flestu av teimum heilt serligu rættirnar, sum Poul Andrias hevur funnið upp á burtur úr lokalum rávørum hesi seinastu árini sum leiðandi kokkur á Koks.

Nakað, sum dugnaligi, ungi havnarmaðurin hevur vunnið stóra virðing fyri langt út um heimligu køksgrýturnar.

- Tað hevur ikki verið heilt lætt at skalera uppskriftirnar hjá mær til kanska 40 persóner niður í eina uppskift til 4 til 6 fólk, greiddi Poul Andrias frá.

Poul Andrias Ziska (Mynd: Harald Bjørgvin)

Týðarin og útgevarin, Jonhard Mikkelsen frá Sprotanum vísti í síni røðu á tiltakinum á, at Koks og Poul Andrias heldur ikki í hesi verkætlanini hava funnið seg í neyðloysnum.

Tað sæst í uppskriftinum. Her verður ikki brúkt dism ella teskeiðir. Nei, alt verður mált upp í grammum, onkuntíð við fleiri desimalum. Bara gramm, ikki ein gang milli- ella sentilitrar.

Eitt dømi úr bókini: Til bláberjasós skal brúkast 135 gramm av bláberum, 58 gramm av vatni, 6,8 gramm av sukri og 2 gramm – ja, gramm, ikki millilitrar – av bláberjaeddiki.

Neyvleiki og nærlagni

Jonhard Mikkelsen greiddi eisini frá, at nú eitt kvøldið, tey skuldu hava haru til nátturða heima í Vestmanna, hevði hann leita sær í uppskriftina hjá Poul Andriasi av haru. Rætturin hjá Poul Andriasi kravdi turkaðar urtir: hirðahjartaarva, opinekru-arva, tásársgeitarkál, urtakervilsblómur, bjølg av kollutari baldursbrá, hvannafræ, maiblómu og ljósareyða portulakk.

- Nei – hetta er ikki fyri ein vanligan bygdamann at finna útav, staðfesti týðarin, so haran fór heil í ovnin.

Hetta vísir bara tann neyvleika og nærlagni, sum kokkurin leggur í matgerðina, og tað sæst aftur í uppskriftunum.

Sum Poul Andrias Ziska sjálvur sigur í fororðunum: “Eg vóni, at kokkar fáa íblástur úr uppskriftunum, og at vanligi lesarin fer at skilja betur, hvussu vit live her nú á døgum. Fyrst og fremst vóni eg, at hon kann vera við til at varðveita kjørið í oyggjunum og alla ta ráu megi, sum býr í teimum”.

(Mynd: Harald Bjørgvin)

Áhugi longu uttanlands

Stóra, flotta og tunga bókin “Koks – Føroyasmakkur” er prentað í 2.500 eintøkum, harav 600 eru á føroyskum, restin á enskum. Bókin kann longu nú bíleggjast á heimasíðuni hjá Sprotanum, men verður nokk ikki at síggja í handlunum fyrr enn í komandi viku.

Tað hava verið onkrar misskiljingar við flutninginum til Føroya.

Størsti parturin av enska upplagnum liggur á goymslu í Danmark, tí hesar bøkur skulu sendast út í heim. Jonhard Mikkelsen roknar við stórum áhuga.

Sum dømi greiddi hann frá, at longu áðrenn at nakað var komið alment út um bókaútgávuna hevði hann fingið ein fyrispurning úr Ungarn um bókina – tey vildu hava hundrað eintøk sendandi.