Skál fyri Skál!

Tað er Oscartíð og øll tosa um film. Nakrir av teim mest áhugaverdu filmunum hava verið sýndir her heima, men enn er ikki gjørt av, hvør fer at vinna størstu virðislønirnar, besti filmur og besti leikstjóri.

Ja, vinna segði eg, tí hetta er ein kapping uttan líka, ein kapping, ið summi ikki orka at liva við, tí hetta er list og list kappast man ikki um, tí list er leys av kapping og leys av atgongumerkjasølu. 

Akkurát í hesum meldurstreymi er djúpa kreppan í filmi í dag. 

Meðan biografarnir hava verið stongdir, er full ferð sett á stroyming, so teir filmar, sum søkja ein marknað, langt síðan hava funnið hann. 

Úrslitið er kríggj millum biografar og stroymarar. Taparin er áskoðarin, sum vil síggja aktuellan og viðkomandi film á stórum lørifti, men noyðist at taka til takka við skermi, sjónvarpi ella teldu.

Men hóast hesar forðingar eru nakrir filmar, sum bróta karmin og vilja út í verðina, hóst løriftið ikki er í biografi, men bara á sjónvarpsskermi, so miðvísir og sannførandi eru teir í framfýsnum vilja at siga eina týdningarmikla søgu.

Ein teirra er føroyski heimildarfilmurin Skál, sum leygardagin varð frumstroymdur á donsku heimildarfilmstevnuni CPH:DOX.

Nýtti høvið at logga meg á og síggja filmin, Skál, sum varir 75 minuttir, fyri so lítið sum 49 krónur.

Eins og skotski Mike Day brúkti Pál Weihe sum ein eitt slag av shamanistiskum spámanni á upplýstum grundarlagi gjøgnum allan filmin, The Islands and the Whales, brúka Maria Tórgarð og Cecilie Debell átrúnaðarliga vælgerðarmannin, Leif Erik Niclasen, sum hevði Gullhornið og gevur treingjandi fólki útgingnan mat í filminum Skál. Hóast orðalagið er serstakliga rigoristiskt og fýrakantað, fær hann frá byrjan ein shamanistiskan spámannaleiklut, ið hevur til uppgávu at skilja millum gott og ilt, Jesus og Satan. 

Og so byrjar filmurin. 

Nakað stirvin í mínum ótolnu eygum, rættuliga bundin av tableautankanum, sum serliga Katrin Ottarsdóttir brúkti í 80’unum. Stirvnar tableausenur rað á rað. Hinvegin kunnu vit eisini siga, at Skál er ein cadeau til Katrin. 

Men so kemur gongd á søguna. Sambandið millum definitiva høvuðspersónin, Daniu, og vinkonuna, Marjun, og seinni sjeikin, Trygva. Tann parturin av filminum er beint fram sum í øllum ungdómsfilmum, har lýstu persónarnir støðugt leita, tí teir ivast í tilveruni, sum her hevur eitt eyka bein - religiónina og tað savningarmentan, sum religiónin støðugt definerar heilt níður í smálutir í hesum klaustrofobiska samfelag.  

Men so er tað sambandið við ommuna, sum er so briljerandi flott, gott og væl lýst. Abbin kemur eisini inn í myndina, tá Trygvi, sum er sonur taxasjaførin í Auto, sleppur til borðið. Teir hava koyrt í sama bili. Eitt fantastiskt forteljaraelement. Seinni koma foreldur hennara, og pápi hansara, fyri ein stuttan replikk, inn í myndina. Hesi sambond úr nærumhvørvinum bera filmin og gera hann sterkan, og so verdan at bera fram, at hann krøkir í teg og sleppir tær ikki. Her er filmiska missiónin. Nærsambondini.

Tá vit so eisini hoyra um óunniligar telefonuppringar til høvuðspersónin, fáa vit innlit í, hvussu vemmiligur kristin paraksis ikki bara kann verða, men faktuelt er í Føroyum beint nú. So mikið sterkari fata vit tey fyribyrgjandi og bjargandi nærsambond, sum tryggja leitandi gerandisdagin hjá framúr gávuríka høvuðspersóninum, sum sanniliga eisini letur okkum sleppa til morgunmøti við breyðbróting á Toftum. 

Eftir siti eg við eini greiðari fatan av, hvussu stóra makt dogmatiskt praktiseraður kristindómur hevur í Føroyum í dag. Men so eru útrásir og plausiblar rýmingarleiðir sum til dømis í Sirkus. Alt ber til, bara kjølfestið er í ordan. Kjølfestið er fyrst og fremst tíni nærsambond og síðan tínar uppdyrkaðu listarligu gávur, í hesum føri sangur og tekstur, ið forloysa listarliga tráandi høvuðspersónin, sum lesur, granskar og hevur yvirskot at søkja sær vegleiðing at virka sum verðsligt listafólk uttan at gloyma samkomuupphavið, hóast tað ikki sleppur at verða so fjøtrandi sum í Breaking the Waves. 

Nøkur ár herfyri varð norski filmurin Disco vístur í Havn, tí hann verð mettur at verða so framúr týdningarmikil fyri at fáa eina rætta fatan av ungdómsarbeiðnum í kristnum samkomum. Tann filmurin skuffaði. Nýggi føroyski heimildarfilmurin Skál er nógv áhugaverdari at lýsa júst hesi viðurskifti, ung í samkomum, á ein analytiskan hátt, sum gevur okkum innlit í eina lukkaða verð, og at geva gávuríkum sálum eina vegleiðandi uppskrift uppá, at til ber at dyrka tíni listarligu evnir, hóast tú gongur á møti. Tilveran er ikki so svørthvít, sum sjamanistiski dómadagsprofeturin sigur úr vindeyganum út á Argjum. Hann er ein anakronisma, sum vit mugu gera okkum leys av. Men sum figurur er hann filmiskt líka tølandi sum Samuel L. Jackson í Pulp Fiction tá hann lesur eitt bíbliuvers hjá Ezekiel, tað riggar væl við einum heilfluktara á filmi.

Áskoðarin er takksamur fyri at sleppa innum og at fylgja við Daniu í Skál. Nú er bara eftir at vísa filmin á stórum lørifti herheima við høvuðspersónunum til staðar. Síggi longu fyri mær, at tað verður ein týdningarmikil hending. Kanska hin týdningarmesta eftir at biografarnir lata upp aftur. 

Skál fyri flottum avriki. Ein vinnari í mínum eygum og huga.

Filmurin kann síggjast her (49 krónur)